Jak się pozbyć leków?

Niezużytych, przeterminowanych, w tabletkach, syropach, zawiesinach, inhalatorach, strzykawkach, ampułkach, plastrach i wszystkich innych formach – jest ich mnóstwo. Co raz więcej, de facto.
Statystyki pokazują, że liczba przepisywanych i wydawanych ludziom leków stale rośnie i to w znacznie większym tempie niż działo się to wcześniej. Mowa tu zarówno o lekach na receptę, jak i tych, które kupowane są bez recepty. Więcej sprzedawanych i przyjmowanych leków oznacza ich zwiększoną obecność w naszym środowisku i nie tylko w naszych domowych apteczkach, ale też w systemach ściekowych, śmieciach, ziemi i – niestety – wodzie pitnej.
Niezużyte leki przedstawiają pewien problem i jego rosnąca świadomość każe się nad nim nieco głębiej zastanowić.
Nikt nie chce trzymać w domu kolekcji bezużytecznych lekarstw tylko dlatego, że nie wie co z nimi zrobić. Nikt też nie chce, żeby nieopatrznie doszło do wypadku, którego ofiarą padnie ciekawskie dziecko, uwielbiający grzebać w śmietniku pies sąsiada, czy nastolatek szukający dreszczyku emocji w eksperymentach z chemikaliami. Różny scenariusz może się przytrafić, dlatego należy zadbać o to, żeby bezużytecznych medykamentów odpowiednio się pozbyć.

Rosnące nadużycia substancji farmakologicznych są jednym z głównych zjawisk o które martwią się organizacje takie jak FDA (Food and Drug Administration) czy DEA (Department of Justice, Drug Enforcement Administration).

Niektóre leki mają na opakowaniu lub w załączonej ulotce, informację na temat tego, jak pozbyć się niezużytej porcji leku, ale nierzadko jest to enigmatyczna instrukcja w stylu „pozbyć się zgodnie z regulacjami i przepisami”.
O ile przepisy i regulacje nie są czymś powszechnie komunikowanym, o tyle wszystkie źródła wskazują na kilka powszechnych metod pozbywania się leków:

1.Skorzystać z programów zbiórki leków lub ze specjalnych skrzynek kolekcyjnych

Najlepszy (najbezpieczniejszy) sposób pozbywania się niezużytych leków – zanieść je do źródła. Wydawałoby się, że z racji tego w każdym mieście i miasteczku i  na każdym niemalże rogu stoi apteka, to znalezienie miejsca gdzie nasze lekarstwa można by oddać będzie łatwe. Otóż okazuje się, że apteki nie mają obowiązku przyjmować z powrotem leków które wydały. Te apteki, które uczestniczą w kilku programach zbierania niezużytych leków, robią to dobrowolnie i, kolokwialnie mówiąc, z poczucia obowiązku obywatelskiego, oraz z myślą o ochronie środowiska.
Do tej pory w programach zbierania niezużytych leków przeważnie uczestniczyły, co ciekawe, nie wielkie sieciowe apteki, ale raczej grupy małych niezależnych, lokalnych aptek. Jedna z takich inicjatyw została wszczęta przez National Community Pharmacists Association Foundation (NCAP Foundation) i nazywa się Dispose my Meds (Disposemymeds.org). Na stronie fundacji można znaleźć listę miejsc, które w programie partycypują http://disposemymeds.org/medicine-disposal-locator/ .
Jednakże rosnące nadużycie środków farmakologicznych, które obecnie sięga poziomu epidemii, stało się na tyle poważny, że nawet duże, ogólnokrajowe apteki sieciowe zaangażowały się (często pod naciskiem) w akcję zbiórki niezużytych leków. W drugiej połowie zeszłego roku sieć aptek Walgreens przyłączyła się do programu uruchamiając 500 punktów zbiórki medykamentów w całym kraju. W naszym stanie jest 45 placówek w których można zostawić leki (poza tymi substancjami) których nie zużyliśmy, lub te, którym minęła data przydatności do spożycia. Listę placówek i ich adresy można znaleźć na stronie: https://walgreens.maps.arcgis.com/apps/MapSeries/index.html?appid=53cf1b54abf34c4bacdec863e5c563911 .

Kolejny program jest oferowany przez DEA (Drug Enforcement Administration, która jest częścią Departamentu Sprawiedliwości) to National Take-Back Initiative. Jest to coroczna jednodniowa  kampania na skalę krajową, mająca na celu zaangażowanie lokalnych przedstawicieli prawa, policji, biura szeryfa, straży pożarnej i organizacji społecznych aby pomóc ludziom pozbyć się niechcianych substancji medycznych. W tym roku ten dzień to 28 kwietnia w godzinach od 10 am do 2 pm. Akcje te są nagłaśniane w lokalnych mediach ( https://www.deadiversion.usdoj.gov/drug_disposal/takeback/index.html). DEA oferuje także listę autoryzowanych miejsc, gdzie można oddać swoje niezużyte lekarstwa i środki farmakologiczne ( https://www.deadiversion.usdoj.gov/pubdispsearch/spring/main?execution=e1s1)

Warto sprawdzić czy nasze miasto, dzielnica czy powiat oferują tego typu specjalne programy dla rezydentów. Może być to program organizowany w połączeniu z firmą wywożącą śmieci (na przykład jeden dzień w miesiącu , kiedy odbiera się odpady medyczne), może też być to program organizowany przez policję lub straż pożarną, które oferują specjalne skrzynki w których można zdeponować medykamenty. Na przykład w Orland Park, lokalna policja zbiera na komisariacie niezużyte lekarstwa od poniedziałku do piątku od 9 am do 1 pm. Program jest dostępny wyłącznie dla rezydentów i wyklucza niektóre środki medyczne (więcej informacji: http://www.orland-park.il.us/index.aspx?NID=1955 ). Biuro Szeryfa Powiatu Cook, które współpracuje z DEA, organizuje punkty zbiórki we wszystkich budynkach Sądów  na przedmieściach i Budynku Sądu Kryminalnego w Chicago. Punkty zbiórki to specjalne kontenery nadzorowane przez oficerów z biura szeryfa w celu zapobieżenia pozbywania się niewłaściwych substancji (np. tych w formie płynnej).  Niezużyte lekarstwa można zdawać w punktach wymienionych na stronie: https://www.cookcountysheriff.org/departments/supportive-services/prescription-drug-take-back-program/) .

Stanowy oddział Departamentu Ochrony Środowiska, EPA, również nawołuje do tego aby oddawać niezużyte lekarstwa do autoryzowanych punktów zbiorczych zamiast spłukiwać je do systemu ściekowego (Wyszukiwarka miejsc do których można zanieść leki dostępna tutaj:  http://www.epa.illinois.gov/services-locator/index?Lat=41.85002711900046&Lon=-87.65004618299969&Miles=10&Name=Chicago%2C%20Illinois%2C%20United%20States&MedWaste=true ).

Jak się okazuje nie brakuje inicjatyw i miejsc w których można niezużyte medykamenty bezpiecznie zdeponować. Warto zawsze wcześniej sprawdzić w jakim czasie można przynieść leki i  jakie dokładnie środki są przyjmowane a jakie są niedozwolone.
Programy często nie akceptują inhalatorów, igieł, strzykawek i lancetów (eng. sharps). Te produkty podlegają zasadom zbioru z którymi najlepiej się zapoznać w momencie ich nabywania.

2.Wyrzucić je do śmieci (ale nie tak po prostu)

Jeżeli nie mamy możliwości oddania niezużytych lekarstw, wyrzucenie ich do śmieci jest kolejną opcją pozbycia się ich. Warto najpierw sprawdzić czy miejscowość w której mieszkamy zezwala na wyrzucanie leków do ogólnego zsypu czy wspólnego kontenera na śmieci, żeby nie skończyć z mandatem. Niektóre miasta mają specjalnie wyznaczone terminy zbierania nietypowych odpadów. Jeżeli nie ma restrykcji, to wyrzucenie środków farmakologicznych do śmieci jest warte rozważenia. Pod warunkiem, że zrobimy to w odpowiedni sposób.

– Przede wszystkim należy usunąć wszelkie oryginalne opakowania, co ma uczynić lek nierozpoznawalnym i nieatrakcyjnym dla potencjalnych złodziei,  a także chronić naszą tożsamość, jeżeli na opakowaniu są nasze dane osobowe.

– Leki należy zmieszać z substancją , która odstraszy potencjalnych zainteresowanych (zwierzęta czy dzieci).  Do tych substancji można zaliczyć fusy kawowe czy piasek używany w kocich kuwetach.  Wyrzucanie kolorowych pigułek „luzem”  jest ryzykowne gdyż mogą one przyciągnąć uwagę tego wyżej wspomnianego psa sąsiada czy nawet dziecka.

– Następnie należy umieścić mieszankę w szczelnym pojemniku, czy to będzie plastikowy worek czy puszka czy pudełko,  aby zapobiec przedostaniu się mieszanki do śmieci i wycieku do środowiska.

W podobny sposób można się pozbyć substancji płynnych: połączyć je z fusami kawowymi czy piaskiem kocim i wyrzucić w oryginalnym pojemniku po zerwaniu z niego etykiety. Tak samo można się pozbyć leków w plastrach, które można usunąć z oryginalnych opakowań (oczywiście stosując odpowiednie środki ostrożności, np. rękawiczki gumowe), pociąć na kawałki i wyrzucić w szczelnym opakowaniu wymieszane z fusami kawowymi lub kocim piaskiem.

3. Spuścić z wodą w umywalce lub toalecie

Wydawałoby się to prostym, może nawet najprostszym, wyjściem z sytuacji, ale kiedy rozważymy pewne konsekwencje, spławianie leków powinno być ostatnią opcją po którą sięgniemy rozważając sposoby pozbywania się niezużytych środków farmakologicznych. Spuszczanie lekarstw z wodą powinno być rozważane tylko w przypadku kiedy ryzyko dostania się środka w niepowołane ręce jest naprawdę duże. FDA wydało listę leków, które mogłyby być szczególnie szkodliwe gdyby zażył je ktoś niepowołany (dzieci, zwierzęta lub dorośli którym lek nie był przepisany) a także tych w których substancje aktywne nie wygasają wraz z datą ważności. Są to też leki, których spuszczenie z wodą w toalecie lub zlewie miałoby mieć „niezbyt szkodliwy” wpływ na środowisko ( lista tutaj: http://www.fda.gov/downloads/Drugs/ResourcesForYou/Consumers/BuyingUsingMedicineSafely/EnsuringSafeUseofMedicine/SafeDisposalofMedicines/UCM337803.pdf )
Lista jest stosunkowo niewielka w porównaniu do ilości wszystkich sprzedawanych leków, ale są to leki o silnym działaniu, wysokiej szkodliwości dla osób postronnych i popularne wśród osób mających problemy z nadużyciem.

Wpływ na środowisko

O ile spuszczenie paru tabletek w toalecie wydaje się  szybkim i względnie nieszkodliwym rozwiązaniem, które przede wszystkim zapewnia, że te silne środki nie dostaną się w niepowołane ręce (lub pyski) o tyle trzeba mieć na uwadze kilka czynników.
Leki które przyjmujemy nie są w stu procentach trawione i wchłaniane przez nasz organizm, więc część substancji aktywnych jest wydalanych w moczu. To przyczynia się do podniesienia ilości aktywnych substancji farmakologicznych w systemie ścieków i uzdatniania wody.
Dodatkowo, należy pamiętać, że ludzie nie są jedynymi istotami przyjmującymi (i wydalającymi) środki medyczne. Nie licząc naszych domowych pupili, których kondycja zdrowotna wymaga nie raz terapii środkami farmakologicznymi, wiele zwierząt – zwłaszcza tych  w masowych hodowlach – jest traktowana antybiotykami, sterydami i innymi substancjami, które ostatecznie lądują w ziemi i naszej wodzie pitnej. Wszystkie te akcje mają charakter kumulatywny.
Tradycyjny proces uzdatniania wody nie jest w stanie odfiltrowywać farmaceutyków z naszej wody pitnej. Jedyny efektywny system (odwrócona osmoza) jest zbyt drogi do zainstalowania i kosztowny do utrzymania na skalę masową.  Co gorsza, badania wykazały, że chlor używany w uzdatnialniach wody do jej oczyszczania, wpływa (negatywnie) na działanie farmakologicznych substancji aktywnych i prowadzi do powstawania szkodliwych substancji chemicznych.
Ekologowie i naukowcy donoszą o tym, jak poważne skutki dla naszego ekosystemu ma wpływ leków trafiających do ziemi i wody pitnej. Co raz częściej też pojawiają się głosy ze strony lekarzy mówiące o tym, że obecność medykamentów w środowisku i wodzie pitnej nie jest bez znaczenia dla zdrowia człowieka. Warto się więc zastanowić nad tym zanim następnym razem wrzucimy garść tabletek do toalety i pociągniemy za spłuczkę.